“Türkiye, Uluslararası Matematik ve Fen Eğilimleri Araştırması (TIMSS) 2023 sonuçlarına göre, 4’üncü sınıf fen bilimleri alanında OECD ülkeleri arasında 2’nci, bu alandaki ortalama puanıyla tüm Avrupa ülkeleri arasında da birinci sıraya yerleşti.”
Millî Eğitim Bakanlığı, meb.gov.tr’den haberi böyle verdi. Sabah, “Gururlandıran başarı!” diye yazdı, Hürriyet, 4. sınıfların fen alanında Avrupa birinciliğini öne çıkardı. Haber 7, “Türkiye Avrupa birincisi!” dedi. Muhtemelen muhalif gazeteler ve haber siteleri, şu anda harıl harıl raporu okuyor, yıllardır eleştirdikleri bir eğitim sisteminden böyle bir sonuç çıkmasının şaşkınlığıyla bu sonucun nedenlerini araştırıyordur. Onların bu çalışmalarına da katkı olması dileğiyle eğitim bakanlığımızın “performans”ına dair son TIMSS verilerine ilişkin birkaç satır da biz yazalım.
TIMSS (Uluslararası Matematik ve Fen Eğilimleri Araştırması), farklı ülkelerin eğitim sistemlerini karşılaştırarak, eğitimde genel eğilimleri belirlemek ve ülkelerin kendi eğitim sistemlerini geliştirmelerine yardımcı olmak için birçok ülkenin katılımıyla oluşturulmuş uluslararası bir kuruluş olan IEA’nın en bilinen çalışmasıdır. Çalışma, Amerika, İngiltere ve diğer katılımcı ülkelerin finansal desteğiyle, 4 (eğitim sistemimizde birinci kademenin son sınıfı) ile 8. sınıf (ikinci kademenin son sınıfı) öğrencilerinin matematik ve fen alanlarındaki yeterliklerini ölçmek amacıyla yapılmaktadır. 1995’ten beri 4 yılda bir gerçekleştirilen TIMSS araştırmalarının 2023 döngüsünde Türkiye’yle birlikte 64 ülke ve 6 bölgesel katılımcı yer aldı. Ülkemiz 1995 ve 2003 döngüleri dışında tüm uygulamalara katılmıştı.
TIMSS Yeterlİk Düzeylerİ
Yeterlik düzeyleri alt, orta, üst ve ileri düzey biçiminde belirlenen TIMSS ölçmelerinin katılımcılarından, özetle 4. sınıf matematik alt düzeyde, temel matematiksel anlayış sergileyebilmeleri; orta düzeyde matematiğe ilişkin temel bilgileri basit durumlara uygulayabilmeleri, üst düzeyde kavramları ve gösterimleri geniş bağlamlarda kullanabilmeleri; ileri düzeyde ise problemleri çözmek için uygun işlemleri seçip uygulayabilmeleri beklenmektedir. 4. sınıf fen alt düzeyinde ise öğrencilerin bitkiler, hayvanlar ve çevre hakkında temel bilgilere sahip olmaları; orta düzeyde öğrendikleri bazı bilimsel kavramları uygun durumlarda kullanabilmeleri; üst düzeyde, canlı, fizik ve yer bilimleri konularında bilgi sahibi olmaları ve bu bilgileri uygulayabilmeleri; ileri düzeyde de üst düzeye ek olarak çeşitli bilimsel araştırma uygulamalarına katılabilmeleri umulmaktadır.
Bu dört yeterlik düzeyinde 8. sınıf öğrencilerinden matematik alanında alt düzeyde, tam sayılar, temel şekiller ve görsel temsiller hakkında bilgi sahibi olmaları; orta düzeyde, doğal sayılar, negatif sayılar, kesirler, ondalık sayılar ve oran-orantı içeren problemleri çözebilmeleri; üst düzeyde, matematiksel kavramları çeşitli ve az da olsa karmaşık durumlarda uygulayabilmeleri; ileri düzeyde, tam sayılarla işlem yapabilmenin ötesinde farklı bağlamlardaki problemlerle baş edebilmeleri beklenmektedir. Aynı biçimde fen alanında da alt düzeyde, bazı bilimsel gerçekler hakkındaki bilgileri gösterip uygulayabilmeleri; orta düzeyde, biyoloji, kimya, fizik ve yer bilimlerine ait bazı kavramları anlama ve uygulama yeterliğine sahip olmaları; üst düzeyde bilgisine sahip olduğu bu kavramlarla çeşitli bilimsel uygulamalara katılabilmeleri ve ileri düzeyde ise temel bilimlerle ilgili kavramları çeşitli bağlamlarda uygulayabilmekten başka, mantıklı değerlendirmeler yapabilmeleri umulmaktadır.
Ülkemİzİn Başarı Grafİğİ
8. sınıflar için 2-5 Mayıs 2023, 4. sınıflar için 22-26 Mayıs 2023’te bilgisayar tabanlı gerçekleştirilen Türkiye TIMSS 2023 uygulamasına katılan 4. sınıf düzeyinde 141 okuldan 4541 ve 8. sınıf düzeyinde 141 okuldan 4925 öğrencimizi, MEB’in açıkladığı başarılarından dolayı kutluyoruz. 4. sınıf düzeyinde 615 ortalama puan ile matematik başarısı en yüksek ülkenin Singapur; en düşük performans gösteren 5 ülkeninse sırasıyla Suudi Arabistan, Brezilya, Fas, Kuveyt ve Güney Afrika olduğu TIMSS 2023 ölçmesinde ülkemizin 553 ortalama puanı ile 58 katılımcı arasında 15 basamak tırmanarak 23. sıradan 8. sıraya yükseldiği görülmektedir. 4. sınıf öğrencilerimizin yarısından fazlası (%54) matematikte üst ve ileri yeterlik düzeyinde; her 4 öğrencimizden 1’i de ileri yeterlik düzeyinde yer almıştır.
MEB’in yayımladığı TIMSS 2023 Raporu’na göre 4. sınıf öğrencilerimizin fen alanında çok daha büyük bir başarıya imza attıkları görülmektedir. Bu alanda 570 ortalama puanı ile Türkiye’nin 58 katılımcı ülke arasında 4, OECD üye ülkeleri arasında ise Güney Kore’den sonra 2. sıraya yükseldiği anlaşılmaktadır. Her 100 öğrencimizden 62’si fen bilimlerinde üst ve ileri yeterlik düzeyindedir. İleri yeterlik düzeyindeki öğrenci oranımız ise %26’dır.
8. sınıf öğrencilerimizde de 4. sınıflar kadar olmasa da benzer bir başarı grafiği görülmektedir. Bu kademedeki başarımız matematik alanında 44 ülke arasında 13. sıradadır. 1999’daki uygulamaya göre alt yeterlik düzeyindeki öğrencilerimizin oranı 16 puan azalmış, üst yeterlik düzeyindeki öğrencilerimiz 14, ileri yeterlik düzeyindekilerin ise 16 puan (%1’den %17’ye) artmış. Aynı kademe öğrencilerimizin fen bilimleri alanındaki sırası, 44 katılımcı ülke içinde 7’dir. Bir önceki uygulamaya göre Türkiye katılımcılar arasında puanını en çok artıran ikinci ülkedir. Bu alanda, 8. sınıf öğrencilerimizin yarıya yakını (%44) üst ve ileri, %17’si de ileri yeterlik düzeyinde değerlendirilmiştir.
Bu rakamlar gerçekten de öğrencilerimizin yüksek başarı düzeylerini göstermektedir. MEB’in eğitimde ölçme değerlendirme uygulamalarının ne derece sağlıklı olduğu, bunu ne derece ciddiye aldığı, eğitim politikalarının iyileştirme çalışmalarına ne kadar kattığı herkesin malumudur. Liselere geçiş sınavının birinci uygulamasında sadece 1 öğrenci “birinci” olduğunda eleştirilince, aynı sınavın ikinci uygulamasında binlerce birinci çıkarması da malumun kanıtıdır. ÖSYM’nin sicili ise öğretmen notuyla liseden mezun olamayan öğrencilerimizin, üniversite seçme ve yerleştirme sınavında 40 soruda ancak ortalama 7 matematik ve 3 fen neti yapabilmeleriyle maluldür.
Rapor Ne Anlatıyor?
Peki o zaman TIMSS sonuçlarındaki “başarımızı” nasıl okumak gerekir? Sanırım bir önceki uygulamada yaşadığımız “utanç” bunu bir nebze olsun açıklayacaktır. Eğitim yöneticilerimiz için çok önemli olan bu tür sıralamalarda 2018 TIMSS uygulamasında da yukarılara doğru yükselmiştik ama “başarımız” yine eğitim kurmaylarımızın marifetiydi! Zira hem daha fazla üst sosyoekonomik statülü ailelerin öğrencilerini hem 4. sınıf sınavlarına müfredat denkliği nedeniyle 5. sınıf öğrencilerini dâhil ederek tırmanmıştık basamakları! O sonuçları “Yeni nesil sorularla, öğretmen eğitimiyle, EBA’yla…” başardık demişti eğitim bürokratlarımız; oysa öğrencilerimiz, “Ne iş olsa yaparım!” düzeyi olan “uygulama”da yüksek, “akıl yürütme”de düşük puan almışlardı!
Bu nedenle 2023 TIMSS ölçmesinin sonuçlarını, bazı toplumsal gerçeklikler içinde ve aynı araştırmanın yaptığı anketleri doğru değerlendirerek okumalıyız. Sonucu yaratan süreci anlamak, rapora yansıyan verileri ıskalamadan gözden geçirmek, bazı koşullara ve nedenlere ulaşmamızı kolaylaştırıyor. Her şeyden önce Türkiye’de 6 Şubat 2023’te yaşanan Kahramanmaraş merkezli deprem nedeniyle olağanüstü hâl ilan edilen 9 ilden (Adıyaman, Diyarbakır, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa) öğrencimiz bu ölçmeye alınmadı. Bu bilgiyi, nitelikli eğitime ulaşmada, ülkemizin bölgeler arasında yaşadığı eşitsizlikle birlikte değerlendirmek, sınava dahil edilen öğrencilerimizin sosyoekonomik ve sosyokültürel olanaklarını görebilmek gerekir.
Öte yandan 2023 TIMSS ölçmelerine katılan 4. sınıftaki öğrencilerimiz, 1 ve 2. sınıflarının; 8. sınıf öğrencilerimiz de 5 ve 6. sınıflarının eğitim programlarını pandeminin okul eğitimini felç ettiği dönemde aldılar. Bu dönemde uzaktan online olarak yapılan eğitimden en çok yararlanan öğrenciler, kuşkusuz sosyoekonomik bakımdan avantajlı ailelere mensup olanlardı. Eğitimde var olan adaletsizliğe ve o dönemde eklenen teknolojik olanaklar çerçevesindeki eşitsizliklere dair birçok rapor yayımlandı.
Bir başka önemli olgu da TIMSS 2023 4. sınıf değerlendirme çerçevesi, eğitim sistemimizdeki 5. sınıf müfredatına uygun olduğu için Türkiye bu araştırmada 5. sınıf öğrencilerini 4. sınıf müfredatının yeterlikleriyle ölçmesiydi. Yani sınavın 4. sınıf bölümünde 5. sınıf öğrencilerimiz; 8. sınıf bölümünde ise lise geçiş sınavına yoğun bir hazırlık içinde olan öğrencilerimizle yarıştık!
Raporun gösterdiği diğer bir gerçek de sınava Türkiye’den katılan öğrencilerin sosyokültürel endeksteki düzeyleri, TIMSS ülkeleri ortalamasından yüksek olmasıydı. Bu endeks, katılımcı öğrencilerin ailelerine ilişkin ebeveynlerinin eğitim düzeyi, eğitim araçlarına ulaşma olanakları, kardeş sayısı vb. veriler içermektedir. Bu da sınava katılan öğrencilerimizi avantajlı kılan bir başka olanaktı.
Bir diğer gerçek ise ülkemizden katılan öğrencilerin seçildiği okullarla ilgilidir. Bu konuda yapılan anketlerin verileri, öğrencilerin okullarının akademik başarıyı önemseme düzeyini göstermektedir. Eğitim bakanlığımızın okulları resmen “nitelikli-niteliksiz” biçiminde ayırdığından beri, bu “yarışmacı okullar”ın hangileri olduğu ve yine bu okullara hangi olanaklara sahip olan ailelerin ulaşabildiği malumdur. Bu endekste, TIMSS ülkeleri ortalamasına göre, öğrencilerimizin sınav için seçildiği okullar “çok yüksek” seviyesinde yer almaktadır.
Görünen Köy…
Öğrencinin eğitim programlarından en yüksek düzeyde yararlanabilmesi için çok önemli olan diğer etmenleri de raporda yer alan anketlerin istatistiklerinden okumak mümkündür. Okul aidiyeti, okul terkleri, akran zorbalığı, derslere ilgi, derslerde yaşanan sorunların sıklığı gibi parametrelerde okul başarısının güçlendiren veriler, Türkiye katılımcılarının açık ara lehine olduğunu gösteriyor. Bütün bunlar, eğitim bürokratlarımızın öğrenci seçimindeki hassasiyetine işaret ediyor.
Ülkelerin eğitim sistemlerini uluslararası bir çerçevede karşılaştırmak, eğitim sistemlerinin güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek, eğitim politikalarının geliştirilmesine katkıda bulunmak, uluslararası eğitim standartlarının belirlenmesine yardımcı olmak gibi amaçlarla yapılan bu tür uluslararası ölçmelerden sağlıklı bir biçimde yararlanabilmek için, kuşkusuz açık ve denetlenebilir bir sürecin işletilmesi gerekir.
TIMSS 2023 raporda yukarıda birkaçını saydığımız verilerin benzerleri dede dikkate alındığında ve sonuçlar 2019 TIMSS uygulamasındaki rezaletle birlikte düşünüldüğünde sonuçların çok da şaşırtıcı olmadığı görülüyor ve görünen köy kılavuz istemiyor!
(05.12.2024, derslerdergisi.com)