‘Anlam’ın Yapısökümü

Herhangi bir “şey”in anlamı, açtıkça yayılan bir yapıya sahiptir. O yapıda her parça, kendisinin yokluğunda eksik kalan bir anlamı tamamlar. Gramer sadece dile ait bir kurallar bütünü değil; yaşamın ve “şey”lerin yapısını kuran bir iskelettir. Anlam kurmak o iskelet üzerine bir yapıyı inşa etmekse; anlamak, o yapıyı sökmektir!

Okumaya devam et “‘Anlam’ın Yapısökümü”

Tûtî-i Mu’cize Gûy

Bilim insanlarının söylediklerine göre, “insan türü olarak son ortak atamız bakımından papağanlara 318 milyon yıl uzak, şempanzelere ise 6 milyon yıl yakınmışız. Üstelik şempanzeler insanlardan sonra en zeki canlılarmış. Buna karşın konuşmayı etkileyen anatomi, sosyallik, beyin ve gen farklılıkları nedeniyle şempanzeler konuşamıyor; papağanlar ve bazı ötücü kuşlar ise konuşabiliyorlarmış.” Ama nasıl?

Okumaya devam et “Tûtî-i Mu’cize Gûy”

Olmak ve Sahip Olmak

Toplumu düzeltmeye dilden başlayacağını söyleyen Konfüçyüs’ün, ‘neden-sonuç’ ilişkisini ters kurduğu anlaşılıyor; zira tarihsel akışta ‘neden’ toplum, ‘sonuç’ dil gibi görünüyor. Bir de “olmak” ile “sahip olmak” eylemleri arasında, büyük uyum toplumu ile sınıflı toplum arasındaki kadar fark olduğu…

Okumaya devam et “Olmak ve Sahip Olmak”

Anlatım Olanağı Olarak Metafor

Zebrayı bilenler için “boyalı eşek” bir analoji (benzetme), hiç zebra görmemiş Gazzeli çocuklar için bir gerçekliktir. Aydınlanmış, duyarlı ve insanlık adına sorumluluk sahibi biri ise, bu “boyalı eşek”te İsrail’in Filistin’i işgali karşısında Gazzelinin yokluklar ve yoksunluklar içinde direnişini görecektir, yani metaforun yarattığı derin anlamı!

Okumaya devam et “Anlatım Olanağı Olarak Metafor”

Türkçenin ‘Mösyö Jourdain’leri

Burjuva Beyefendisi’nin çevresindeki dalkavuklar, kendisini kandırmak için yaptıkları planın bir parçasına da adına Türkçe dedikleri, Osmanlıca esinli, Arapça-Farsça çağrışımlı uydurma bir dil eklerler. Kibarlık Budalası’nın bu uydurma dile övgülerini, Moliere’nin Türkçe için söylediğini zanneden bizim Mösyö Jourdain’lerimiz, yolda çakı bulmuş şopar gibi seviniyorlar! Dilimizin veya herhangi bir dilin buna gereksinimi varmış gibi…

Okumaya devam et “Türkçenin ‘Mösyö Jourdain’leri”

Anlatabiliyor muyum?

DİLSEL İLETİŞİMİN SINIRLARI

Günlük iletişimimizde sık söyleyip duyduğumuz ifadelerden biri: “Anlatabiliyor muyum?” Türevleri “Anlıyor musun?”, “Bilmem anlatabildim mi?”, “Yanlış anladın!”, “Çok anlaşılmazsın!”, “O kadar güzel ki, anlatamam!”… Dil dışı diğer iletişim olanaklarını dışta tutarak söylersek, insanların iletişim, bildirişim ve paylaşım gereksinimlerini karşılayacak, bütün bulanıklığına ve yetersizliklerine karşın hâlâ en kullanışlı araç dildir.

Okumaya devam et “Anlatabiliyor muyum?”

Türkçe, Matematik ve Akıl Hocaları

Eskiden sevdiğimiz, beğendiğimiz, güzel bulduğumuz şeyleri şiirle ilişkilendirir, “şiir gibi…” derdik. Bir gün batımı manzarası, etkilendiğimiz bir konuşma ya da sevgilimiz örneğin, şiir gibiydiler… Şimdilerde toplumca daha mı ölçüp biçmeye önem verir olduk? Bir matematik sevdasına tutulmuşçasına nereye baksak orada matematik görmeye başladık! Doğada, sanatta, dilde… en çok da Türkçede!

Okumaya devam et “Türkçe, Matematik ve Akıl Hocaları”

Kurgusal Diller

J. R. R. Tolkien

Hobbit, Yüzüklerin Efendisi gibi fantastik kurgu eserleriyle tanınan İngiliz yazar ve filolog John Ronald Reuel Tolkien, yarattığı Orta Dünya’nın sakinleri için 20 kadar kurgusal dil üretti. Çok izlendi, çok öykünüldü, ama başarı düzeyine ulaşılamadı. 2 Eylül 2023, bu dil tutkunu ve kurgusal dillerin efendisinin 50. ölüm yılıydı. Dil ve doğa severliğine saygıyla…

Okumaya devam et “Kurgusal Diller”

Dil Edinimi ve Ana Dili Eğitimi

Millî Eğitim Bakanlığı ve Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi’nin verilerine göre, liselere geçiş sınavlarında ortaokul son sınıf öğrencileri ve yükseköğretim kurumları merkezî sınavlarında lise son sınıf öğrencileri Türkçe sorularının yüzde ellisini doğru yanıtlayamadıklarından Türkçeden sınıfta kalıyor! Yine de ana dili eğitiminde çocuklarımız Victor, Genie ve Helen’den iyi durumdalar!

Okumaya devam et “Dil Edinimi ve Ana Dili Eğitimi”

Chatbotların dili, henüz çat pat!

Dilbilimciler, doğal dillerin biyolojik bir mekanizmaya sahip; ama sosyal, kültürel ve tarihsel bir olgu olduğu konusunda aşağı yukarı hemfikirler. İçinde konuşulduğu toplumsal, kültürel bağlam dile yansıyor ve chatbotların asıl zorluğu burada ortaya çıkıyor. Yapay zekâ teknolojisi bu zorluğu aşabilecek mi?

Okumaya devam et “Chatbotların dili, henüz çat pat!”